Son yıllarda aydınlandığımız bir yeni konu da; ödül ile iş yaptırmanın önerilmediği. “Karne hediyesi” , “birincilik hediyesi” gibi sonuna ödül konulan pek çok işin aslında ödül vaad edilmeden yapılsa çok daha faydalı bir hal alacağını artık öğrenmiş bulunuyoruz. Çoğumuzun gözünde işe yarar bir çözüm olan ödül vermek iyi bir etki yaratmadığı gibi tam tersine çocuklarda olumsuz etkilere dahi yol açabiliyor. Çocuk gelişiminde ödül vermenin neden önerilmediğini sizler de merak ediyorsanız, konuyu tüm açılardan ele almış olan Dr. Özgür Bolat’ın “Beni Ödülle Cezalandırma” kitabı bizlere harika bir rehber oldu. İşte kitapta bahsi geçen sebepler:
- İç Motivasyonu Öldürüyor: Kendilerini bilime adamış ve iç motivasyonları çok yüksek olan insanların dahi, Nobel ödülü aldıktan sonra çok az bilimsel araştırma yaptıkları görülmüş. Ödülün, iç motivasyon için zararı herhalde daha iyi anlatılamazdı. Çocuk bir işi ödül ile yapıyorsa, o işin değersiz, keyifsiz olduğu algısını yaşar. Zaten keyifli olan işler için( oyun, çizgi film, sinema gibi) ödüle gerek olmadığını düşünür. Ödevini yaparsa çikolata yiyebileceği vaad edilen çocuk, ödev yapmanın bir ödül (çikolata) olmadan gerçekleştirilemediğini düşünebilir. Bu durumda ödev yapmak çocuğun gözünde değersiz bir iş olur ve çocuk ödeve karşı daha da soğur. İç motivasyonu düşer.
- Gelişimi Olumsuz Etkiliyor : Ödül almaya odaklı olan bir insan konunun derinine girmeye çalışmaz sadece ödüle odaklanır ve ödül alabilecek kadar sınırlarını zorlar. Halbuki konuyu derinlemesine anlamaya çalışsa ve odak noktası anlamak olsa, daha fazla verim alır ve gelişimi de daha çok ön planda olur.
- Sorumluluk Bilincini Azaltıyor: Çocuklar bir işi ödülle yapmaya alışırsa, kendi sorumluluğunda bulunan işler için dahi ödül beklentisine girerler. Sorumluluk bilinci bu sebepten azalır ve ödül olmadan o iş gerçekleştirilmez. Bu da çocuğun muhakeme becerisini köreltir.
- Arkadaşlık ve İşbirliği Hissine Zarar Veriyor: Rekabet hissini arttıran ödül vermek, çocuklar arasında arkadaşlık, birlik, beraberlik hislerini köreltir ve işbirliği içerisinde olmalarını engeller. Bu da ödülü alamayan yani başarısız olan çocuklarda, grup içinde dışlanmaya sebebiyet verir ve çocuğun hem o işe olan isteği tamamen yok olur, hem de çocukta özgüven sorunu oluşturur.
- Ahlak Duygusunu Köreltiyor: Çoğu yarışmada veya ödüllü işlerde kişilerin oyunbozanlık veya hile gibi yöntemlerle ödülü almaya çalıştığını görebiliriz. Bu durum çocuklar arasında da aynıdır. Ödülü alabilmek için çocuklarda da kıyasıya bir rekabet ortamı oluşmuşsa, çocuk arkadaşını kırmak, haksızlık yapmak gibi adil duygulardan uzaklaşıp hırsla etik olmayan davranışlara yönelebilir. Buna itme, düşürme, yalan söyleme gibi pek çok davranışı dahil edebiliriz.
Ödül vermenin hangi sebeplere yol açtığından yukarıda bahsettik. Ödül vermek yerine ne yapmalıyız diye düşünüyorsanız yapmanız gereken tam olarak iç motivasyonu oluşturmak. Yani çocuğuna o işin neden yapılması gerektiğini sıkılmadan anlatıp, kendisinin de bunu istemesini sağlamak. Aynı zamanda yapmaktan keyif almadığı ve sizin ödül ile yaptırmaya çalıştığınız aktivitenin neden istenmediğini bulmak ve derin bir çözüm üretebilmek. Yani olayın kökenine inmek ve oradan yola devam etmek…